A alma dos animais

                      A alma dos animais

É esta unha cuestión que toca de cheo á Psicoloxía comparada, cando non á Metafísica. De abundante literatura áchase provisto este problema, pois son moitos os autores que del trataron, aínda que sempre queda envolvido en densas penumbras, porque axudan pouco para o seu esclarecemento os datos fragmentarios, que se recollen da observación. A máis desta só nos queda o medio de recorrer á inducción analóxica, que é criterio bastante falaz, porque precipita o xuízo a conclusións, que non posúen ás veces premisas suficientes para a súa xustificación. Expoñamos as solucións ou hipóteses que se sucederon na historia do pensamento achega da existencia ou natureza do alma dos animais, problema de máis importancia e alcance do que a primeira vista puidese parecer, pois, separadamente de que é o dato primario para a constitución da Psicoloxía comparada, serve tamén de base á concepción da realidade como un todo orgánico, xerárquicamente disposto ou diferenciado e interiormente animado pola Psiquis a por un principio interno de acción, determinado en cada ser segundo grados enteramente propios. A máis antiga das teorías achega da existencia do alma dos animais é a da Metempsicosis, que considera os corpos dos animais como outros tantos lugares de castigo para a alma dos homes. Pero separadamente estas almas cativas, dexeneradas da súa racionalidade polo pecado, Pitágoras e Platón recoñecían tamén nos animais un principio particular, a alma sensitiva. Anaxágoras non admitía ningunha diferenza esencial entre a alma dos animais e a dos homes; porque, segundo el, o que a uns e outros daba o movemento, a sensibilidade e a vida, era a intelixencia universal, a alma do mundo (V. n.º V.), o vοΰς, que, logo de sacar a natureza do caos, revelábase igualmente en todos os seres animados en proporcións análogas ás súas diferentes organizacións. Aristóteles concedía ás bestas un alma sensitiva e motriz e a todos os seres organizados a alma nutritiva, opinión aceptada con máis ou menos restricciones pola Escolástica, a que imperó ata o advenemento de Descartes. Concibiu este como característica do alma o pensamento e que as funcións vitais podían explicarse por leis exclusivamente mecánicas e concluíu despois afirmando que os animais son verdadeiras máquinas autómatas, privados de instinto e sensibilidade. Chegouse por Mallebranche a considerar que os animais non teñen sensibilidade ningunha e aínda maltratábaos en tal convicción e houbo pensador que comparaba os gritos de dor dos animais co chirrido ou rozamento dunha porta.
Esta teoría de Descartes fala sido previamente concibida -a dos animais máquinas-, polo noso compatriota Gómez Pereira, médico do século XVI, que a expuxo no seu libro a Margarita Antoniana, publicado por primeira vez en Medina en 1554. Da Margarita Antoniana fixo un estudo crítico e concienzudo o Sr. Menéndez Pelayo na Revista de España. A doutrina de Gómez Pereira foi máis tarde combatida polo P. Feijóo. A Monadología de Leibniz concedía aos animais a alma sensitiva e Bacon pretendeu reproducir o erro cartesiano. Condillac reproduce a idea de Anaxágoras e concede ao bruto as mesmas facultades que ao home, sen establecer entre eles outra diferenza que a que resulta das súas necesidades, que son á vez efecto da súa distinta organización. A filosofía e a ciencia modernas están conformes en recoñecer nos animais (algúns nas plantas, V. BOSCOWITZ, L'âme deas plantes) a existencia da vida psíquica, pois as observacións recolleitas poñen fóra de dúbida a realidade do principio anímico ata nos últimos grupos da serie zoológica. É, como decíamos ao principio, este problema a base da Psicoloxía comparada, e as consecuencias nel implícitas poden modificar o concepto ético e xurídico da vida. Tratando do estado da cuestión, publicou o Sr. Giner dos Ríos (F. ) un traballo valiosísimo (A alma dos animais), coleccionado nos seus Estudos filosóficos e relixiosos, onde con abundancia de crítica e exceso de erudición expóñense todas as referencias, precedentes e consiguientes que interesan a tan vital problema. No seu contido doutrinal e nas numerosas notas que lle acompañan atopará o lector cantos indicios bibliográficos estime necesarios para examinar a fondo e en todos os seus detalles este problema. Recentemente ocupáronse deste mesmo asunto Lucbock, e Taylor e Reimarus na súa Psicoloxía das bestas.